Misschien herinner je de casus van Yassin en Eva nog. In onze vorige blog schetsten we een situatie waarin jeugdconsulent Eva de ouders van Yassin vraagt mee te denken over mogelijke begeleiding voor hun zoon. Yassin vindt het af en toe moeilijk om zijn emoties onder controle te houden. Zijn voortgang op school lijdt hieronder en ook thuis leidt dit wel eens tot conflicten. Tot de verbazing van Eva slaan de ouders van Yassin het aanbod voor ondersteuning en de uitnodiging tot inspraak meteen af. In onze vorige blog bespraken we een aantal mogelijke oorzaken voor deze situatie, zoals bijvoorbeeld cultuurverschillen. In deze blog gaan we hier graag op door: hoe kun je cultuursensitief communiceren in de jeugdzorg?
Miscommunicatie over instemmen en afwijzen kunnen een goede samenwerking tussen ouders, jongeren en begeleiders dwarsbomen. Dit kan ertoe leiden dat de jongere in kwestie niet, of niet op de juiste manier, wordt begeleid. Daarnaast speelt de richtlijn Samen Beslissen een rol: voor westerse consulenten een logisch gegeven, voor niet-westerse ouders en kinderen een vreemde gewaarwording. Hoe herken je wat er zich afspeelt in de context en wat kun je doen om cultuursensitief te communiceren? En hoe leg je de richtlijn Samen Beslissen op een toegankelijke manier uit?
“Nee, bedankt”: cultuursensitief communiceren
Het is moeilijk, misschien wel onmogelijk, om subtiele cultuurverschillen volledig te doorgronden. Iedereen is anders. Hoewel cultuur je persoonlijke raamwerk kan vormen, is het natuurlijk niet zo dat iedereen met een bepaalde achtergrond altijd op dezelfde manier reageert of hetzelfde bedoelt. Stereotypes en vooroordelen liggen dus op de loer. Toch is het als professional in de jeugdzorg goed je om voortdurend bewust te zijn van wat er tussen de regels door valt te lezen. Maar hoe “lees” je dat dan? Hieronder volgen een aantal punten om rekening mee te houden. Maar let op: weersta de neiging om dit als vast stappenplan of checklist te zien. Het is aan jou om elke unieke situatie te lezen en de juiste beslissing te nemen.
Signalen dat een “nee” mogelijk iets anders betekent:
- Twijfel. Reacties als “we moeten er nog even over nadenken” of “ik denk dat het zo ook wel gaat” zijn momenten om op te letten. Denk nog even terug aan onze uitleg over bescheidenheid – kan het zijn dat je gesprekspartner beleefdheid wil tonen?
- Non-verbale signalen. Alle non-verbale handelingen die jou als westerse professional opvallen, kunnen erop wijzen dat de “nee” die je hoort, eigenlijk “ja” betekent. Omdat iedereen zo anders is, is het lastig en bovendien generaliserend om een lijstje van dit soort signalen te maken. Wel kun je onthouden dat al dan niet oogcontact maken, glimlachen en knikken in andere delen van de wereld iets compleet anders betekenen dan je gewend bent.
- Zoeken naar autoriteit. Ook voor jeugdigen is dit een moeilijk schaakspel. Thuis zijn ze misschien gewend dat alles voor hen beslist wordt. Wanneer jij ze vervolgens vraagt hun mening te geven, kan dat ongemakkelijk en vreemd voelen. Een mogelijke reactie is dan zwijgen of zoeken naar degene die normaliter de beslissingen neemt. Voor volwassenen geldt hetzelfde; als een ouder eerst naar de echtgenoot kijkt voordat hij of zij antwoordt, kan dat betekenen dat de beslissing niet op dat moment wordt genomen, maar thuis nog besproken moet worden.
Om misverstanden te voorkomen en daadwerkelijk samen tot de beste keuze te komen, is het belangrijk om deze signalen niet alleen te herkennen, maar ook bewust mee te nemen als het gaat om de richtlijn Samen Beslissen.
Samen Beslissen en cultuursensitief communiceren in de jeugdzorg
De richtlijn “Samen Beslissen” in de jeugdzorg betekent dat professionals, ouders en jongeren gezamenlijk beslissingen nemen over de best passende hulp en ondersteuning. Dit gebeurt door informatie te delen, wensen en zorgen te bespreken en samen af te wegen welke opties het beste aansluiten bij de situatie. Het doel is dat iedereen zich gehoord voelt en actief betrokken is bij het besluitvormingsproces, zodat de gekozen hulp effectief en passend is.
Inmiddels is duidelijk dat zo’n uitnodiging tot inspraak voor zowel ouders als jongeren niet tot een (voor jou) vanzelfsprekende reactie kan leiden. Bij hen kan er onbegrip ontstaan. Toch is deze richtlijn niet voor niets in het leven geroepen. Het is dus aan jou om duidelijk te maken waarom je op deze manier te werk gaat. Je kunt bijvoorbeeld uitleggen dat je wil samenwerken met ouders en jongeren. Benadruk jouw rol als adviseur en vertel dat je alle opties voorlegt, zodat het gezin zelf kan beslissen over zaken die hen aangaan. Op die manier kunnen alle partijen aangeven wat voor hen belangrijk is. Sommige ouders of verzorgers zullen het prettig vinden om te weten dat dit niet betekent dat kinderen zomaar alles zelf mogen bepalen. Deze manier van samen beslissen stimuleert de motivatie van het kind en de toewijding aan de beslissing.
Om echt samen te kunnen beslissen, is het belangrijk dat iedereen zich gehoord en begrepen voelt. Met de volgende aandachtspunten zorg je ervoor dat ouders en jongeren zich comfortabel voelen bij inspraak en dat er geen misverstanden ontstaan in het gesprek:
- Vraag door. In plaats van een antwoord meteen te accepteren, kun je de aarzeling respectvol aanstippen en vragen om extra uitleg.
- Herhaal het aanbod op een ander moment. Omdat een eerste afwijzing niet altijd definitief is, kan het helpen om later in het gesprek of bij een volgend contactmoment nog eens te peilen.
- Bied opties en vermijd open vragen. In plaats van “Wat vindt u hiervan?”, kan een vraag als “Sommige ouders kiezen voor extra ondersteuning op school, anderen voor hulp thuis. Wat zou volgens u het beste werken voor Yassin?” beter aansluiten bij ouders die gewend zijn dat een professional de leiding neemt.
We hopen dat deze en de vorige blog je praktische handvatten geven om de samenwerking met ouders, verzorgers en jeugdigen soepeler te laten verlopen. We begrijpen dat cultuursensitief communiceren in de jeugdzorg niet altijd gemakkelijk is. Het belangrijkste is dat je bewust blijft van cultuurverschillen en blijft leren. Heb je vragen of behoefte aan extra ondersteuning? Bij Lokaal0 helpen we je graag verder!