Misschien herken je het volgende: je dag zit strak volgepland. Je bent onderweg van een huisbezoek naar een overleg, terwijl je tussendoor je mail probeert bij te werken. Alles staat netjes in je agenda, zodat je je afspraken kunt nakomen.
Maar dan gebeurt het. Weer. Het gezin waarmee je om 13:00 uur hebt afgesproken, is er nog niet. Je checkt je agenda: ja, echt 13:00 uur. Wat is er aan de hand? Je denkt misschien aan miscommunicatie, of dat ze het niet belangrijk genoeg vinden. Maar heb je ook stilgestaan bij het effect van cultuur en tijdsbeleving? In deze blog kijken we hoe die factoren het contact met gezinnen beïnvloeden, en waar je rekening mee kunt houden.
Wat is tijdsbeleving?
Tijdsbeleving gaat over hoe mensen tijd ervaren en ermee omgaan. In westerse culturen wordt tijd vaak gezien als lineair en schaars: iets dat efficiënt benut moet worden. In andere culturen is tijd cyclisch of flexibel. Tijd wordt daar ervaren als iets wat zich herhaalt of zich aanpast aan de situatie. Cultuur en tijdsbeleving zijn dus nauw met elkaar verbonden en bepalen mede hoe mensen naar afspraken, plannen en verandering kijken.
Cultuursensitief werken als basis
Als professional in de jeugdhulpverlening is het niet ongewoon dat je mensen met een niet-westerse tijdsbeleving tegenkomt. Dat vraagt om een cultuursensitieve werkwijze. Cultuursensitief werken betekent dat je oog hebt voor de manier waarop cultuur het gedrag, denken en voelen van mensen beïnvloedt. Dat gaat dus ook om je eigen gedrag, denken en voelen.
Verschillen in hoe tijd wordt beleefd en gewaardeerd, kunnen de samenwerking tussen hulpverlener en gezin maken of breken. Denk aan het nakomen van afspraken, het volgen van behandeltrajecten of het inschatten van urgentie. We bespreken hieronder enkele verschillen in cultuur en tijdsbeleving, zodat je situaties beter kunt inschatten en misverstanden voorkomt.
Verschillen in cultuur en tijdsbeleving
Lineair vs. cyclisch tijdsbesef
In lineair denkende culturen, zoals in Nederland, wordt tijd ingedeeld in schema’s. Plannen en op tijd komen zijn belangrijk. Te laat komen of “chaotisch” omspringen met tijd, geeft een onverzorgde indruk. In cyclisch ingestelde culturen, bijvoorbeeld in delen van Afrika of Latijns-Amerika, draait het meer om natuurlijke ritmes en gebeurtenissen. Tijd komt terug, er is ruimte voor flexibiliteit. Deze opvatting heeft gevolgen voor hoe gezinnen omgaan met behandelplannen en voortgang. Zo kan een hulpverlener zich gefrustreerd voelen als een ouder herhaaldelijk te laat komt, terwijl die ouder zelf geen probleem ziet: hij was er toch voor het einde van het gesprek?
Monochrone vs. polychrone tijdsindeling
Monochrone culturen doen één ding tegelijk en hechten aan stiptheid. Polychrone culturen doen meerdere dingen tegelijk, geven prioriteit aan relaties boven schema’s en zien tijd als beweeglijk. Een gezin dat zich oriënteert op een polychrone cultuur kan daardoor anders omgaan met afspraken dan een hulpverlener gewend is. Zo zou een gezin kunnen zeggen dat ze een voorgesteld traject begrijpen. Toch volgen ze het traject niet op, omdat het tempo niet aansluit bij hun dagelijkse realiteit. Dat duidt dus niet op desinteresse, maar op een verschil in tijdsbeleving.
Toekomstgericht vs. hedengericht
Sommige culturen zijn sterk toekomstgericht: plannen en doelen stellen zijn vanzelfsprekend. Andere culturen leven meer in het nu en reageren op wat zich aandient. In de jeugdhulp kan dit invloed hebben op de motivatie om een behandeltraject te volgen of therapietrouw te tonen. Voor gezinnen die in het moment leven, kan een maandenlange planning onrealistisch of onnodig lijken.
Gevolgen
In de praktijk betekenen deze verschillen dat het voor jeugdhulpverleners van belang is dat zij zich bewust zijn van hun eigen kijk op tijd en openstaan voor andere opvattingen. Het is zaak dat zij actief onderzoeken of verschillen in cultuur en tijdsbeleving meespelen in het gedrag van een gezin. Een verkeerde interpretatie – bijvoorbeeld denken dat ouders ongeïnteresseerd of ongemotiveerd zijn – kan het vertrouwen schaden, de werkrelatie onder druk zetten en zelfs leiden tot onterechte conclusies of besluitvorming. Zeker in situaties waarin de veiligheid of ontwikkeling van een kind op het spel staat, is het essentieel om je bewust te zijn van deze dynamiek en zorgvuldig af te stemmen. Hieronder vind je enkele tips om je “culturele voelsprieten” op scherp te zetten.
Cultuursensitieve tips voor professionals
1. Wees je bewust van je referentiekader
Wat voor jou logisch is qua tijd, is niet universeel. Laat je aannames los en stel je open voor andere benaderingen.
2. Maak tijdsverwachtingen expliciet
Leg uit wat jij onder “op tijd” verstaat en vraag naar hun verwachtingen. Dit voorkomt misverstanden.
3. Toon interesse en luister zonder oordeel
Vraag naar de reden achter laatkomen of het missen van afspraken. Zo ontstaat ruimte voor aanpassing.
4. Bied ruimte voor flexibiliteit
Plan indien mogelijk met marge of werk met tijdsblokken. Dat voorkomt frustratie bij beide partijen.
5. Leg het belang van regelmaat uit
Koppel punctualiteit en structuur aan de doelen van het gezin en/of het doel van de afspraak die je hebt ingepland. Zo groeit het begrip voor vaste afspraken.
6. Schakel sleutelpersonen in
Lokaal0 ondersteunt je graag tijdens gesprekken. Onze collega’s kunnen hun expertise op dit gebied inzetten om tijdsopvattingen wederzijds te verduidelijken.
7. Werk met korte termijndoelen
Voor gezinnen die in het moment leven, zijn kortcyclische doelen effectiever dan een lange planning.
8. Wees geduldig
Niet elk gezin zal zich snel aanpassen. Blijf in gesprek, stel bij waar nodig en erken vooruitgang.
Hulp nodig?
Cultuur en tijdsbeleving beïnvloeden elkaar. Door verschillen hierin serieus te nemen en je aanpak erop af te stemmen, zorg je ervoor dat elk gezin de juiste ondersteuning krijgt. Cultuursensitief werken betekent oog hebben voor tijd zoals de ander die beleeft, en daar samen een werkbare middenweg in vinden. Heb je hier hulp bij nodig? Bij Lokaal0 helpen we je graag om met meer vertrouwen en inzicht het gesprek aan te gaan. Neem contact met ons op voor meer informatie.